Verslag van de lezing van Rico Sneller over de Duitse filosoof Ludwig Klages, hedendaags filosoof van de ziel, op maandag 9 maart 2020.
Ludwig Klages leefde van 1872 tot 1956. Een bijzondere ‘filosoof van de ziel’, die echter op de achtergrond is geraakt door de bekendheid van andere filosofen uit zijn tijd, zoals Wittgenstein en Heidegger.
Naar de mening van Rico is dit jammer, omdat zijn filosofie juist in de huidige tijd zo goed van pas kan komen, temeer als je ‘hysterie’ nu vertaalt door ‘burn-out’.
Klages voert een pleidooi voor de bewustloze, zuiver affectieve toestand die voorafgaat aan elk actief denken en willen, de ziel, het reservoir waaruit wij kunnen putten: in kunst, religie (spiritualiteit) of filosofie. Hiervoor hebben wij vaak een extatische ervaring nodig.
Een extatische ervaring is iets dat alleen uit de eigen ervaring kan ontspruiten en ruimte- en tijdoverstijgend is, en die alleen achteraf kan worden geanalyseerd en waarvoor wij eigenlijk geen termen hebben.
De hysterie (of burn-out) is de terugslag die je krijgt door een innerlijke drang om te scheppen en die opgeroepen wordt door het gevoel van onvermogen om de ervaring te hebben. Men kan dus zijn creativiteit niet kwijt en men kan zich niet ontplooien.
Klages heeft ook grote kritiek op de hedendaagse cultuur en de verwoesting van de natuur, zoals buiten ons als in ons. Het gaat hier volgens Klages om één en hetzelfde, de ’levenskracht’.
Wij dienen een filosofie te ontwikkelen waarbij zaken opnieuw worden bezield, zodat wij ze opnieuw tegemoet kunnen treden, door middel van bijvoorbeeld poëzie en symboliek en daardoor weer de levenskracht aan kunnen boren.
Ook keerde hij zich tegen de wetenschappelijke overtuiging dat waarneming plaatsvindt tussen twee objecten: de waarnemer en de buitenwereld. De menselijke ervaring is echter anders. Een wetenschappelijke objectieve werkelijkheid is onmogelijk. Waarnemen is het ondergaan van een (levens)stroom, het ondergaan van het waargenomene.
De depressieve mens is het contact met de buitenwereld kwijtgeraakt, hetgeen ook typisch is voor onze huidige tijd. Het wereldbeeld is verwetenschappelijkt, waardoor de mens zijn levensbestemming niet meer kan realiseren. Dat contact moet echter opnieuw worden gelegd en doorleefd.
In een eerdere lezing van Rico vorig jaar besprak hij Plotinus. Deze filosoof stelde de geest boven de ziel. Klages ziet het echter anders: Geest versus ziel. De geest is iets problematisch en de ziel is daarvan het slachtoffer. Het zijn twee bewustzijnstoestanden, waarbij je de geest kan zien als de ‘stok in het wiel’, die de samenhang onderbreekt. De geest, het ik, is een probleem. Het blokkeert het gevoel onder het mom van redelijkheid en/of de wil.
De ziel is een bewustzijnsniveau waarmee je wel of niet contact hebt, waarbij het lichaam de manifestatie is van de ziel.
En natuurlijk is er over deze zielsfilosoof nog veel meer verteld door Rico. Om zelf meer te weten te komen over de filosofie van Klages wijst Rico op twee Nederlandse boeken waarin o.a. over de filosofie van Ludwig Klages is geschreven t.w.
-Pluraliteit van de levenskunsten, geschreven door Tatjana Kochetkova, Nelleke Canters en Rico Sneller en
-Rechtvaardigheid, Persoon en Creativiteit (personalisme in recht en politiek) door Claudia Bouteligier en Timo Slootweg.
Dr Rico Sneller (1967) is Associate Lecturer bij de Technische Universiteit Eindhoven en werkte hiervoor als universitair docent filosofie aan de universiteit Leiden, instituut voor wijsbegeerte. Hij promoveerde op de Franse filosoof Jacques Derrida en de negatieve theologie. Momenteel gaat zijn belangstelling vooral uit naar bijzondere bewustzijnstoestanden, met name zoals gethematiseerd in de Duitse filosofie vanaf de 19e eeuw (Schopenhauer, Von Hartmann, Du Prel, Driesch, Klages, Freud e.a.).
Met zijn emanatieleer plaatst Plotinus de westerse filosofie op een tweesprong. Eén weg voert naar de moderne subjectsopvatting die, al woekerend, hedendaagse rationalistische wetenschapsopvattingen aanstuurt. De andere weg begeleidt de eerste als een schaduw, en wijst, voorbij het rationale subject, naar iets anders, iets wat breder en dieper is. Plotinus noemt dit ‘de ziel’. De ziel is meer dan het ik, en elke zelfbezinning stuit op een dimensie die het ik niet meer vermag te omvatten.